ON İKİ ADA NASIL KAYBEDİLDİ?

Bu çalışmada bulunduğu konum itibari ile tarih boyunca birçok devlete ev sahipliği yapmış, Anadolu, Ege ve Akdeniz’in güvenliği açısından son derece önemli bir noktada bulunan On İki Ada’nın 1912 yılından itibaren Türk egemenliğinden çıkış sürecini; bu süreçteki siyasi, askeri ve diplomatik gelişmeleri inceleyerek Türkiye açısından On İki Ada’nın nasıl kaybedildiği sorusu cevaplanmaya çalışılmıştır. Her ne kadar literatürde adaların sayısı 12 olarak geçse de Anadolu’nun güneybatı ucunda bulunan adaların sayısı 20’ye yakındır. Bu adalar topluluğunun On İki Ada olarak anılmasının sebebi adaların sayısı değil, geçmiş dönemlerde bu adaların yönetiminde 12 kişilik bir heyetin söz sahibi olmasından ileri gelir. On İki Ada ismi 1911 Trablusgarp Savaşı’ndan sonra Yunanca “Dodecanisos” yani On İki Ada tamlamasının kullanılmasıyla birlikte yaygınlaşmıştır. Osmanlı döneminde bu adalar grubuna Cezair-i Bahr-i Sefid deniliyordu. On İki Ada 16. Yüzyılın başında Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı egemenliğine girmiş ve 1911’deki İtalyan işgaline kadar yaklaşık 400 yıl Türk toprağı olarak kalmıştır. 1912 yılındaki Uşi Anlaşması gereği “geçici” olarak İtalya’ya bırakılan On İki Ada, devam eden yıllardaki savaşlar ve siyasi gelişmeler nedeniyle bir daha geri alınamamış; 1923 tarihli Lozan Anlaşması gereği resmen İtalya’ya bırakılmıştır. İtalyanların II. Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılmalarından sonra adaların aidiyeti meselesi tekrar gündeme gelmiş ve 1947 Paris Anlaşması ile On İki Ada bu sefer Yunanistan’a bırakılmıştır. 1912-1945 yılları arasındaki dönemde meydana gelen gelişmeler, bu süreçte Türk Devletinin tutumu, adaların kaybedilmesi sürecinde yapılanlar, yapılmayanlar bu çalışma içerisinde belgelere sadık kalarak açıklanmaya çalışılmıştır.