Tanzimat'tan Meşrutiyet'e Osmanlı topraklarında misyoner faaliyetleri ve misyonerlerin Ermeni isyanında etkileri (1839-1899)

1820‟li yıllar itibariyle Osmanlı topraklarında faaliyet göstermeye başlayan Amerikalı misyonerler bu faaliyetlerini başta dinsel gerekçelere dayandırmışlar ancak ilerleyen zamanlarda gerçek emelleri ortaya çıkmıştır. Müslümanlar, Yahudiler ve Rumlar arasında çeşitli faaliyetlerde bulunup başarılı olamayan misyonerler son olarak Ermenilerle faaliyetler tertip etmişler ve bu faaliyetler neticesinde Ermenilerin Osmanlı‟ya karşı ayaklanmaları ve isyan ile Osmanlı‟dan ayrılarak devlet kurmalarını sağlamışlardır. Bu süreçte eğitim, sağlık gibi alanlarda Ermenilere destek sağlayan Amerikan misyonerler süreç içerisinde Ermeni gençleri eğitim ile etkileri altına almış ve Ermenilerin bağımsızlığı fikri ile şekillendirerek kendi devletlerini kurma ve Osmanlıyı parçalatma emellerine bu yolla erişmişlerdir. American Board‟a bağlı olarak faaliyet gösteren misyoner okulları zaman içerisinde Ermeni ihtilal hareketine hem eğitim hem basılı materyaller hem de son aşamada silah yardımları şeklinde yön vermişlerdir. Bu terör faaliyetleri nihai noktada Müslüman Türklere karşı hayata geçirilen kanlı eylemleri ortaya çıkarmış ve Ermenilerin Osmanlı‟dan koparak devlet kurma çabalarını silahlı saldırılara dönüştürmüştür. Osmanlı hükümetinin başlangıçta kayıtsız kaldığı bu olayların ayyuka çıkması ile birlikte hükümet müdahalesi kaçınılmaz olmuş ve isyanlar askeri güçle bastırılırken misyonerlerin büyük kısmı da sınır dışı edilerek okulları kapatılmıştır. Faaliyetlerine izin verilen okullar ise hükümetin koyduğu koşullara bağlı olarak ve faaliyet izin ruhsatı dairesinde eğitimlerini denetimli biçimde sürdürmüşlerdir.

In this process, American missionaries, who provided support to Armenians in fields such as education and health, influenced the Armenian youth with education in the process, and by shaping the idea of the independence of the Armenians, they achieved their aim of establishing their own state and breaking the Ottoman Empire in this way. Missionary schools operating under the American Board have over time guided the Armenian revolution movement in the form of education, printed materials and, at the last stage, weapon aid. These terrorist activities ultimately revealed the bloody actions against the Muslim Turks and transformed the Armenians' efforts to break away from the Ottoman Empire and establish a state into armed attacks. With the emergence of these events, which the Ottoman government was initially indifferent to, government intervention became inevitable and while the rebellions were suppressed by military force, most of the missionaries were deported and their schools were closed. Schools that were allowed to operate continued their education in a supervised manner, depending on the conditions set by the government and in the office of operating license.