BİREYSEL GERİ DÖNÜŞÜM DAVRANIŞI ÖNÜNDEKİ ENGELLER ÜZERİNE SİSTEMATİK LİTERATÜR TARAMASI

Geri dönüşüm, oluşması engellenemeyen ve yeniden kullanılamayan atıkların çevre ve ekonomi açısından en etkin şekilde işlendiği atık yönetimi yöntemidir. Özellikle belediye atıklarının önemli bir miktarının hanelerden geldiği düşünüldüğünde hanelerde yapılacak bireysel atık ayrıştırma gayretlerinin geri dönüşüm sistemlerinin verimli işlemesi ve hedeflenen geri dönüşüm oranlarına ulaşılabilmesi için ne kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır. Sosyal pazarlama yaklaşımı, bireylerin geri dönüşüm davranışının artırılması için motive edici unsurların yanında davranış önündeki engellerin de bilinmesi ve yönetilmesi gerektiği üzerinde durmaktadır. Bu kapsamda 1980’li yıllardan günümüze geri dönüşüm davranışı önündeki engelleri konu alan çok sayıda araştırma yürütülmüş, çok sayıda engelden bahsedilmiştir. Bu araştırma literatürde bireysel geri dönüşüm davranışı önündeki engeller üzerine yapılan araştırmaların sistematik literatür taramasını sunarak davranışın önündeki engellere ilişkin mevcut bilgi birikiminin özetlenmesini amaçlamaktadır. Bu kapsamda 1985-2022 yılları arasında yayınlanan, belirlenen kriterlere uygun 72 ampirik çalışma derinlemesine incelenmiş PRISMA protokolü çerçevesinde raporlanmıştır. Bulgular araştırmaların
temelde üç gruba ayrıldığını göstermiştir: 1) engellerin ne olduğunu keşfetmeye, 2) engellerin
hangilerinin daha önemli olduğunu keşfetmeye ve 3) engellerin niyet ve davranışlarla ilişkilerini
analiz etmeye odaklanan araştırmalar. Araştırmada üzerinde en fazla durulan ve davranış
üzerindeki etkileri incelenen engellerin genellikle geri dönüşümün zor ve elverişsiz algılanmasıyla
ilgili engeller olduğu, bu engellerin geri dönüşüm tutum ve davranışlarını olumsuz etkilediği
görülmüştür. Mevcut çalışmaların bazı zayıf yönleri gelecek araştırmalarda üzerinde durulması
gereken konulara ışık tutmuştur. Buna göre gelecek araştırmalarda 1) farklı türdeki engellerin
sürekli ölçümüne imkân tanıyacak geçerliliği ve güvenilirliği kanıtlanmış bir engeller ölçeğinin
geliştirilmesi, 2) engeller arası ilişkilerin incelenerek yeni engelleri tetikleyici temel engellerin tespit
edilmesi, 3) zorluk-elverişsizlik engelinin dışındaki diğer engellerin hem geri dönüşüm davranışı hem de davranışın bilinen öncülleriyle ilişkisinin araştırılması faydalı olacaktır.