Âşık Garip Halk Hikayesi’nin Varyantlarının Karşılaştırılması

Geniş bir coğrafyaya yayılmış olan Ȃşık Garip ve Şahsenem halk hikayesinin Türk dünyası sınırlarını aştığını, Kafkasya’da yaşayan Gürcü, Ermeni ve Kabardin halkları arasında da yaygın olduğunu görmekteyiz. Bu hikâye “Âşık Garip” (Azerbaycan), “Şasenem Garip” (Türmenistan) “Hikâye-i Âşık Karîb”, “Ȃşık Garip ve Şahsenem” (Türkiye), “Şahsenem ve Garip” (Kazan Tatar) gibi adlarla bilinmektedir. “Âşık Garip” hikayesinin hangi tarihte ve nasıl teşekkül ettiği ile ilgili farklı görüşler vardır. Bu görüşler arasında bu hikâyenin bir âşığın hayat hikâyesi olması, diğer bir görüş bir şairin şiirleri üzerine kurgulanmış olması veya eskiden var olan konudan faydalanarak hikayeleştirilmesidir. Hikâyenin teşekkül ettiği yer hakkında iki görüş mevcuttur. Bunlardan birisi hikâyenin menşeinin Azerbaycan olması, diğer görüş destanın menşeinin Türkmenistan olmasıdır. Bu versiyonlar üzerinde yapılan araştırmalardan da anlaşıldığı üzere en çok işlenen versiyonu Türkmen nüshasıdır. Bunun temel sebebi Türkmen versiyonunun eskiye dayanması fikrinin yaygın olmasıdır. Bu nedenle diğer versiyonların sözünü ettiğimiz Türkmen nüshasından türediği iddiası genel kabul görmüştür. Ancak bu iddia ve kabul tetkike muhtaçtır. Çünkü elimizde bundan daha eski tarihlere giden Azerbaycan nüshası mevcuttur. Bu makale Azerbaycan nüshasını diğer nüshalarla karşılaştırmak suretiyle yaygın kanaatin aksine bir iddiayı ortaya koymaktadır. Makalenin temel iddiası Azerbaycan nüshasının diğer nüshalara kaynaklık teşkil ettiği yönündedir.

The folk tale of Âşık Garip and Şahsenem, which is spread across a vast geography, transcends the borders of the Turkic world and is also widespread among the Georgian, Armenian, and Kabardin peoples living in the Caucasus. This story is known by various names such as “Âşık Garip” (Azerbaijan), “Şasenem Garip” (Turkmenistan), “Hikâye-i Âşık Karîb”, “Âşık Garip ve Şahsenem” (Turkey), “Şahsenem ve Garip” (Kazan Tatar). There are different views on when and how the story of Âşık Garip originated. Among these views are that the story is the life story of a troubadour, another view is that it is based on the poems of a poet, or that it was fictionalized based on an existing subject. There are two opinions about the origin of the story. One is that the origin of the story is in Azerbaijan, and the other is that the origin of the epic is in Turkmenistan. As understood from the research conducted on these versions, the most processed version is the Turkmen version. The main reason for this is the widespread belief that the Turkmen version dates back to ancient times. Therefore, the claim that the other versions derive from the Turkmen version has been generally accepted. However, this claim and acceptance need to be examined. Because we have Azerbaijani versions dating back to even older times. This article puts forward a claim contrary to the common belief by comparing the Azerbaijani version with other versions. The main claim of the article is that the Azerbaijani version serves as the source for other versions.